Η λαϊκή παράδοση αποτελεί την πολιτιστική κληρονομιά κάθε λαού και τόπου. Ιδιαίτερo κομμάτι της λαϊκής παράδοσης είναι τα παραμύθια μέσα από τα οποία τα παιδιά ψυχαγωγούνται, αποκτούν εμπειρίες, διδάσκονται κι όλα αυτά μ' έναν τρόπο αβίαστο και δημιουργικό και σύμφωνο με την ηλικία τους. Τα λαϊκά παραμύθια τα συναντούμε με πολλές παραλλαγές και αυτό δικαιολογείται από την ιδιαιτερότητα της προφορικής παράδοσης και πως αυτή μεταδίδεται αλλά και από τον επηρεασμό των τοπικών συνηθειών, αξιών και κουλτούρας. Η κεντρική ιδέα, η βασική δομή και το μήνυμα (ηθικό συμπέρασμα) παραμένει το ίδιο.
Οι γιαγιάδες τις κρύες νύχτες του χειμώνα, μπροστά στο τζάκι μοίραζαν προσδοκίες, ελπίδες, όνειρα και στόχους. Πρόσφεραν στα παιδιά ταξίδια στη χώρα της φαντασίας, δημιουργούσαν τις βάσεις για την αναζήτηση μιας διαφορετικής ζωής έξω από τα στενά πλαίσια του χωριού, τους έδιναν τη δύναμη για ν' αντλούν κουράγιο για τον αγώνα της ζωής και την καθημερινότητα της επιβίωσης.
Στην εποχή μας την εποχή των υπολογιστών, των κόμικς και της τηλεόρασης, το λαϊκό παραμύθι δίνει την ευκαιρία στο παιδί να δραπετεύσει μέσα από την ρουτίνα της καθημερινότητας και να γνωρίσει έναν κόσμο ξεχωριστό, πρωτόγνωρο που αναδύεται μέσα από την απλότητα του λόγου των παραμυθιών και του παρελθόντος.
Μέσα απ' αυτά τα παιδιά παίρνουν ηθικά και κοινωνικά ερεθίσματα, συγκρίνουν το χθες με το σήμερα και προετοιμάζονται για το αύριο. Χωρίς επιβολή αποκτούν τα χαρακτηριστικά του ώριμου αναγνώστη που αντιμετωπίζει τα βιβλία με αγάπη και ενδιαφέρον. Είναι καιρός τα λαϊκά παραμύθια και η παράδοση γενικότερα να βρουν τη θέση τους στην εκπαίδευση, αφού έτσι το παιδί προετοιμάζεται για την επαφή με την ιστορικότητα. Και αυτό γιατί μέσα απ' αυτά δίνονται αφορμές να συζητήσουν γονείς, δάσκαλοι και παιδιά για θέματα πατριδογνωσίας, λαογνωσίας, για τα ήθη έθιμα και για τον τρόπο ζωής(Αναγνωστόπουλος σελ.11 Λαϊκά παραμύθια για παιδιά)
Τα λαϊκά παραμύθια διδάσκουν; Με τον τρόπο τους ναι. Διασκεδάζουν, ευχαριστούν, αλλά και μαθαίνουν στα παιδιά να γίνουν καλοί ακροατές και καλοί αναγνώστες με κριτική σκέψη. Από το λαϊκό παραμύθι ακόμα μπορούμε ν' αντλήσουμε πληροφορίες για έναν τόπο, να διακρίνουμε ακόμα επιρροές από κατακτητές (τούρκους ή άλλους λαούς).
Όμως φανερώνουν και πως θα ήθελαν να είναι η ζωή για αυτό διακρίνουμε και μια αντίθεση. Από τη μια μεριά η ιστορική πορεία του λαού και του πολιτισμού και από την άλλη η πλήρης ελευθερία της φαντασίας, όπου η φύση προσωποποιείται και επηρεάζει τη ροή των γεγονότων, η μαγεία έχει ξεχωριστή θέση και οι ήρωες αυτενεργούν ανάλογα με την στάση ζωής του λαϊκού δημιουργού.
Γι' αυτούς λοιπόν τους λόγους και από αγάπη για τη λαϊκή παράδοση αποφασίσαμε να πραγματοποιήσουμε αυτήν την δραστηριότητα. Θέλαμε να δώσουμε στα παιδιά την ευκαιρία να παρέμβουν ενεργά, να υποδυθούν τους ήρωες, να αυτενεργήσουν, να εμπεδώσουν έτσι ακόμα καλύτερα την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς, μέσα από μια διαδικασία ψυχαγωγίας και δημιουργίας.
Δραματοποιούνται τα λαϊκά παραμύθια; Μήπως αλλοιώνεται το ιδιαίτερο ύφος, η γλώσσα, η αρχική τους απλότητα και αμεσότητα, ο αυθορμητισμός που τους έδωσαν οι λαϊκοί παραμυθάδες; Παρακινδυνευμένο σίγουρα. Όμως τολμήσαμε, προσπαθώντας να σεβαστούμε όσο το δυνατόν περισσότερο τα παραπάνω στοιχεία. Πιστεύαμε ότι έτσι συντελούμε, ώστε να πραγματοποιηθεί ο αρχικός στόχος: τα παιδιά να γνωρίσουν και να αγαπήσουν το λαϊκό παραμύθι.
Η επιλογή των παραμυθιών δεν έγινε τυχαία. Αρχικά σημαντικό κριτήριο ήταν ο ενθουσιασμός των παιδιών όταν το άκουσαν, η χαρά τους όταν το πρωτόπαιξαν αυθόρμητα κι ενώ δεν τους είχε ανακοινωθεί τίποτα για την δραστηριότητα.
Πέρα απ' αυτό όμως η επιλογή έγινε γιατί τα δύο πρώτα παραμύθια, οι τεμπέληδες και οι τρεις ψεύτες, σκιαγραφούν κάποιους χαρακτήρες κι αποτυπώνουν μέσα από την ηθογραφία των ηρώων και τ' αστεία περιστατικά το μήνυμα του καλού, του σωστού, του δίκαιου.
Το τρίτο παραμύθι, οι τρεις αδελφές, μέσα από το ανάλαφρο ύφος του και τη γυναικεία πονηριά και εξυπνάδα δηλώνεται η ηθική μιας εποχής. Το απαγορευμένο φιλί, ο ηθικός ξεπεσμός και η δικαίωση της κοπέλας με το γάμο δημιουργούν διάφορα συναισθήματα, ψυχολογικές εναλλαγές και ένταση ώστε να κρατούν το ενδιαφέρον των παιδιών.
Τέλος το τέταρτο παραμύθι, η δαφνοκουκουσιά, τονίζει ακόμα περισσότερα την ηθική στάση της εποχής, αφού η ηρωίδα ντροπιάζεται από τον άρχοντα και αναγκάζεται να εξοριστεί ταπεινωμένη. Βέβαια εδώ έχουμε και το στοιχείο του εξωπραγματικού (το δέντρο που μιλά)έτσι ώστε να προβληθεί και αυτό το στοιχείο των λαϊκών παραμυθιών.
Πηγές μας ήταν:
Οι γιαγιάδες τις κρύες νύχτες του χειμώνα, μπροστά στο τζάκι μοίραζαν προσδοκίες, ελπίδες, όνειρα και στόχους. Πρόσφεραν στα παιδιά ταξίδια στη χώρα της φαντασίας, δημιουργούσαν τις βάσεις για την αναζήτηση μιας διαφορετικής ζωής έξω από τα στενά πλαίσια του χωριού, τους έδιναν τη δύναμη για ν' αντλούν κουράγιο για τον αγώνα της ζωής και την καθημερινότητα της επιβίωσης.
Στην εποχή μας την εποχή των υπολογιστών, των κόμικς και της τηλεόρασης, το λαϊκό παραμύθι δίνει την ευκαιρία στο παιδί να δραπετεύσει μέσα από την ρουτίνα της καθημερινότητας και να γνωρίσει έναν κόσμο ξεχωριστό, πρωτόγνωρο που αναδύεται μέσα από την απλότητα του λόγου των παραμυθιών και του παρελθόντος.
Μέσα απ' αυτά τα παιδιά παίρνουν ηθικά και κοινωνικά ερεθίσματα, συγκρίνουν το χθες με το σήμερα και προετοιμάζονται για το αύριο. Χωρίς επιβολή αποκτούν τα χαρακτηριστικά του ώριμου αναγνώστη που αντιμετωπίζει τα βιβλία με αγάπη και ενδιαφέρον. Είναι καιρός τα λαϊκά παραμύθια και η παράδοση γενικότερα να βρουν τη θέση τους στην εκπαίδευση, αφού έτσι το παιδί προετοιμάζεται για την επαφή με την ιστορικότητα. Και αυτό γιατί μέσα απ' αυτά δίνονται αφορμές να συζητήσουν γονείς, δάσκαλοι και παιδιά για θέματα πατριδογνωσίας, λαογνωσίας, για τα ήθη έθιμα και για τον τρόπο ζωής(Αναγνωστόπουλος σελ.11 Λαϊκά παραμύθια για παιδιά)
Τα λαϊκά παραμύθια διδάσκουν; Με τον τρόπο τους ναι. Διασκεδάζουν, ευχαριστούν, αλλά και μαθαίνουν στα παιδιά να γίνουν καλοί ακροατές και καλοί αναγνώστες με κριτική σκέψη. Από το λαϊκό παραμύθι ακόμα μπορούμε ν' αντλήσουμε πληροφορίες για έναν τόπο, να διακρίνουμε ακόμα επιρροές από κατακτητές (τούρκους ή άλλους λαούς).
Όμως φανερώνουν και πως θα ήθελαν να είναι η ζωή για αυτό διακρίνουμε και μια αντίθεση. Από τη μια μεριά η ιστορική πορεία του λαού και του πολιτισμού και από την άλλη η πλήρης ελευθερία της φαντασίας, όπου η φύση προσωποποιείται και επηρεάζει τη ροή των γεγονότων, η μαγεία έχει ξεχωριστή θέση και οι ήρωες αυτενεργούν ανάλογα με την στάση ζωής του λαϊκού δημιουργού.
Γι' αυτούς λοιπόν τους λόγους και από αγάπη για τη λαϊκή παράδοση αποφασίσαμε να πραγματοποιήσουμε αυτήν την δραστηριότητα. Θέλαμε να δώσουμε στα παιδιά την ευκαιρία να παρέμβουν ενεργά, να υποδυθούν τους ήρωες, να αυτενεργήσουν, να εμπεδώσουν έτσι ακόμα καλύτερα την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς, μέσα από μια διαδικασία ψυχαγωγίας και δημιουργίας.
Δραματοποιούνται τα λαϊκά παραμύθια; Μήπως αλλοιώνεται το ιδιαίτερο ύφος, η γλώσσα, η αρχική τους απλότητα και αμεσότητα, ο αυθορμητισμός που τους έδωσαν οι λαϊκοί παραμυθάδες; Παρακινδυνευμένο σίγουρα. Όμως τολμήσαμε, προσπαθώντας να σεβαστούμε όσο το δυνατόν περισσότερο τα παραπάνω στοιχεία. Πιστεύαμε ότι έτσι συντελούμε, ώστε να πραγματοποιηθεί ο αρχικός στόχος: τα παιδιά να γνωρίσουν και να αγαπήσουν το λαϊκό παραμύθι.
Η επιλογή των παραμυθιών δεν έγινε τυχαία. Αρχικά σημαντικό κριτήριο ήταν ο ενθουσιασμός των παιδιών όταν το άκουσαν, η χαρά τους όταν το πρωτόπαιξαν αυθόρμητα κι ενώ δεν τους είχε ανακοινωθεί τίποτα για την δραστηριότητα.
Πέρα απ' αυτό όμως η επιλογή έγινε γιατί τα δύο πρώτα παραμύθια, οι τεμπέληδες και οι τρεις ψεύτες, σκιαγραφούν κάποιους χαρακτήρες κι αποτυπώνουν μέσα από την ηθογραφία των ηρώων και τ' αστεία περιστατικά το μήνυμα του καλού, του σωστού, του δίκαιου.
Το τρίτο παραμύθι, οι τρεις αδελφές, μέσα από το ανάλαφρο ύφος του και τη γυναικεία πονηριά και εξυπνάδα δηλώνεται η ηθική μιας εποχής. Το απαγορευμένο φιλί, ο ηθικός ξεπεσμός και η δικαίωση της κοπέλας με το γάμο δημιουργούν διάφορα συναισθήματα, ψυχολογικές εναλλαγές και ένταση ώστε να κρατούν το ενδιαφέρον των παιδιών.
Τέλος το τέταρτο παραμύθι, η δαφνοκουκουσιά, τονίζει ακόμα περισσότερα την ηθική στάση της εποχής, αφού η ηρωίδα ντροπιάζεται από τον άρχοντα και αναγκάζεται να εξοριστεί ταπεινωμένη. Βέβαια εδώ έχουμε και το στοιχείο του εξωπραγματικού (το δέντρο που μιλά)έτσι ώστε να προβληθεί και αυτό το στοιχείο των λαϊκών παραμυθιών.
Πηγές μας ήταν:
α)Τα λαϊκά παραμύθια για παιδιά του Β. Αναγνωστόπουλου
β)Παραμύθια της Θεσσαλίας της Μ. Κλιάφα και
γ)Ελληνικά παραμύθια του Κ. Καφαντάρη.
Προχωρώντας στην οργάνωση αυτής της δραστηριότητας σκεφτήκαμε ότι η λαϊκή παράδοση δεν είναι ξεκομμένοι τομείς, αλλά έχει μια ενιαία μορφή, που το ένα στοιχείο επηρεάζει το άλλο. Γι' αυτό εντάξαμε κάποιες πινελιές από την καθημερινή ζωή και ιδιαίτερα από τη θέση και το ρόλο της γυναίκας, εικόνες απλοϊκές που θα δώσουν όμως το ερέθισμα για σκέψη και σύγκριση του χθες και τον σήμερα.
Ακόμα εντάξαμε ενδεικτικά ένα παραδοσιακό παιχνίδι, αφού η αξία και η θέση του παιχνιδιού στη λαϊκή παράδοση είναι ξεχωριστή. Το σημερινό παιδί γνωρίζοντας αυτά τα παιχνίδια κατανοεί έθιμα και ταυτόχρονα ψυχαγωγείται, κοινωνικοποιείται μαθαίνει να εντάσσεται στην ομάδα. Ακόμα μαθαίνει να σέβεται τους κανόνες, αποδέχεται ρόλους κατανοεί την κοινωνική ζωή και εθιμικές δράσεις.
Επιλέξαμε το συγκεκριμένο παιχνίδι, ένα λεπτό κρεμμύδι γιατί έχει έθιμα του γάμου. Υποδηλώνεται ο ρόλος της προξενήτρας και της προίκας. («Τα παιχνίδια του παππού και της γιαγιάς» β τόμος σελ.14,15 , έκδοση Δημοτικό Σχολείο Πορταριάς)
Όλη αυτή η δράση «ντύθηκε»από διάφορα δημοτικά τραγούδια. Η αξία τους είναι γνωστή, κατέχουν ξεχωριστή θέση στη λαϊκή παράδοση και βέβαια δε φτάνουν λίγες γραμμές να αναλυθούν και να τονιστούν.
Ιδιαίτερη φροντίδα δήξαμε και στα χαρακτηριστικά σκεύη της παλιάς εποχής που συνέθεσαν τα σκηνικά μας.
Τέλος η γωνιά των παραδοσιακών φαγητών ολοκλήρωσε αυτή την πρώτη επαφή των παιδιών με τη λαϊκή παράδοση και την πολιτιστική κληρονομιά. Ελπίζουμε ότι μπήκαν οι βάσεις για να γίνει κατανοητή η αξία αυτού του πολιτισμού, θησαυρού που μας άφησαν οι παππούδες και οι γιαγιάδες και τους ορίζοντες που ανοίγουν στης νεότερες γενιές.
Πολύτιμοι βοηθοί σ' όλη αυτή την προσπάθεια στάθηκαν οι γονείς που μπήκαν ενεργά σ' αυτήν τη δράση και μέσα απ' αυτή τη συνεργασία συνειδητοποίησαν πόσο σημαντική είναι η λαϊκή παράδοση που υπάρχει στη ζωή μας αλλά την προσπερνάμε χωρίς να της δίνουμε τη σημασία που πρέπει.
Προχωρώντας στην οργάνωση αυτής της δραστηριότητας σκεφτήκαμε ότι η λαϊκή παράδοση δεν είναι ξεκομμένοι τομείς, αλλά έχει μια ενιαία μορφή, που το ένα στοιχείο επηρεάζει το άλλο. Γι' αυτό εντάξαμε κάποιες πινελιές από την καθημερινή ζωή και ιδιαίτερα από τη θέση και το ρόλο της γυναίκας, εικόνες απλοϊκές που θα δώσουν όμως το ερέθισμα για σκέψη και σύγκριση του χθες και τον σήμερα.
Ακόμα εντάξαμε ενδεικτικά ένα παραδοσιακό παιχνίδι, αφού η αξία και η θέση του παιχνιδιού στη λαϊκή παράδοση είναι ξεχωριστή. Το σημερινό παιδί γνωρίζοντας αυτά τα παιχνίδια κατανοεί έθιμα και ταυτόχρονα ψυχαγωγείται, κοινωνικοποιείται μαθαίνει να εντάσσεται στην ομάδα. Ακόμα μαθαίνει να σέβεται τους κανόνες, αποδέχεται ρόλους κατανοεί την κοινωνική ζωή και εθιμικές δράσεις.
Επιλέξαμε το συγκεκριμένο παιχνίδι, ένα λεπτό κρεμμύδι γιατί έχει έθιμα του γάμου. Υποδηλώνεται ο ρόλος της προξενήτρας και της προίκας. («Τα παιχνίδια του παππού και της γιαγιάς» β τόμος σελ.14,15 , έκδοση Δημοτικό Σχολείο Πορταριάς)
Όλη αυτή η δράση «ντύθηκε»από διάφορα δημοτικά τραγούδια. Η αξία τους είναι γνωστή, κατέχουν ξεχωριστή θέση στη λαϊκή παράδοση και βέβαια δε φτάνουν λίγες γραμμές να αναλυθούν και να τονιστούν.
Ιδιαίτερη φροντίδα δήξαμε και στα χαρακτηριστικά σκεύη της παλιάς εποχής που συνέθεσαν τα σκηνικά μας.
Τέλος η γωνιά των παραδοσιακών φαγητών ολοκλήρωσε αυτή την πρώτη επαφή των παιδιών με τη λαϊκή παράδοση και την πολιτιστική κληρονομιά. Ελπίζουμε ότι μπήκαν οι βάσεις για να γίνει κατανοητή η αξία αυτού του πολιτισμού, θησαυρού που μας άφησαν οι παππούδες και οι γιαγιάδες και τους ορίζοντες που ανοίγουν στης νεότερες γενιές.
Πολύτιμοι βοηθοί σ' όλη αυτή την προσπάθεια στάθηκαν οι γονείς που μπήκαν ενεργά σ' αυτήν τη δράση και μέσα απ' αυτή τη συνεργασία συνειδητοποίησαν πόσο σημαντική είναι η λαϊκή παράδοση που υπάρχει στη ζωή μας αλλά την προσπερνάμε χωρίς να της δίνουμε τη σημασία που πρέπει.
Τσαλαβρέτα Ευαγγελία
