Από το μαγιάτικο στεφάνι στις φωτιές του Αη-Γιάννη

Ο Μάης είναι ο μήνας των λουλουδιών. Απ’ τα πανάρχαια χρόνια όλοι οι λαοί τον τιμούσαν και τον γιόρταζαν με λαμπρότητα*. Η πιο γνωστή συνήθεια είναι το πρωτομαγιάτικο στεφάνι που συμβολίζει τη δύναμη της φύσης. Καθώς κρέμεται στην πόρτα των σπιτιών, θαρρείς ότι όλη η δύναμη της φύσης περνά στους ανθρώπους με τρόπο μαγικό. Σε πολλά μέρη ακόμα έβαζαν στις πόρτες σκόρδα για να διώχνουν το κακό μάτι και ένα στάχυ για έχουν καλή σοδειά. Όμως το μήνα Μάιο έχουμε κι ένα άλλο έθιμο που γινόταν σε πολλά μέρη της πατρίδας μας για να έρθει η βροχή, που είναι απαραίτητη για τις καλλιέργειες. Είναι το έθιμο της Περπερούνας, όπου μια ομάδα παιδιών στόλιζαν ένα κορίτσι οχτώ έως δέκα χρόνων, συνήθως φτωχό ή ορφανό με λουλούδια και πρασινάδα. Στη συνέχεια πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι λέγοντας το τραγούδι της Περπερούς ή Περπερούνας.

Περπερούνα περπατεί
Δρόσισε τη γειτονιά
Και στους δρόμους περπατεί
Το Θεό παρακαλεί
Θε μου, βρέξε μια βροχή,
Μια βροχίτσα σιγαλή,
Να καρπίσουν τα χωράφια
Και ν’ ανθίσουν τα’ αμπελάκια

Μόλις τελείωνε το τραγούδι η νοικοκυρά του κάθε σπιτιού έβγαινε μ’ ένα κανάτι και χύνει νερό στο κεφάλι του παιδιού λέγοντας «Καλή βροχή να δώσει ο Θεός να πρασινίσει η γη» ενώ το φίλευε με χρήματα.
Έτσι κυλούσαν οι μαγιάτικες μέρες και φτάνουμε στον Ιούνιο, το μήνα του θερισμού. Στις 24 αυτού του μήνα είναι η γιορτή του Άη-Γιάννη, του Κλήδονα που καίνε τα μαγιάτικα στεφάνια. Είναι ένα έθιμο παλιό, ιδιαίτερα γραφικό, απ’ τα λιγοστά που συναντάς ακόμα και σήμερα σε πολλά μέρη της πατρίδας μας. Την παραμονή του Άη-Γιαννιού, τα νέα κορίτσια πήγαιναν στη βρύση του χωριού κρατώντας μια στάμνα που τη γέμιζαν νερό. Πήγαιναν και επέστρεφαν αμίλητες και σ’ αυτό το "αμίλητο νερό’’ έριχναν κάποια χρυσαφικά ή "σημάδια’’ όπως τα έλεγαν, το σκέπαζαν μ΄ένα κόκκινο πανί και το έβαζαν στα κεραμίδια του σπιτιού, για να δουν την επόμενη μέρα ποιόν θα παντρευτούν.
Ο θρύλος λέει ότι κάποτε μια κοπέλα, γυρνώντας αμίλητη, την περικύκλωσαν πειρασμοί για να την κάνουν να μιλήσει, να χύσει το νερό και να χάσει τις μαγικές δυνάμεις της. Αυτή χωρίς να πει τίποτα, παρακάλεσε τον Άη-Γιάννη να πετρώσει τους πειρασμούς, για να ξεφύγει.

Έτσι κι έγινε. Σαν έφτασε στο σπίτι, έβαλε τα "σημάδια’’ στα κεραμίδια, όπως απαιτούσε το έθιμο, και μετά διηγήθηκε την περιπέτειά της στους δικούς τους. Τότε την ζήτησαν να πάνε όλοι μαζί να δούνε τους μαρμαρωμένους πειρασμούς. Το κορίτσι για να βρει το δρόμο μέσα στη νύχτα άναβε φωτιές. Όταν έφτασαν κοντά στους πειρασμούς, αυτοί ζωντάνεψαν και οι χωρικοί τρομαγμένοι έτρεχαν. Στο δρόμο όμως όταν πλησίαζαν τις φωτιές, που είχε ανάψει η κοπέλα, πηδούσαν από πάνω. Έτσι έμεινε το έθιμο να πηδάνε τις φωτιές το βράδυ του Άη-Γιαννιού που καίνε τα μαγιάτικα στεφάνια.

* κλήδονας: προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη κληδών που σημαίνει λέξεις ή φράσεις τυχαίες που ακούγονται στη διάρκεια μαντικών τελετών. Σε πολλά μέρη κατά τη διάρκεια του εθίμου του Άη-Γιαννιού έδιναν σημασία σε ότι άκουγαν τυχαία στο δρόμο και προσπαθούσαν να προβλέψουν έτσι το μέλλον τους και τι θα τους συμβεί.

Βιβλιογραφία
1) Οι δώδεκα μήνες τα λαογραφικά, Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος. Εκδόσεις Μαλλιάρης Παιδεία. Αθήνα 2006
2) Λαογραφικά ανάλεκτα. Θανάσης Ζέρβας. Βόλος
3) Κερασιά. Ένα μικρό χωριό-μια μεγάλη ιστορία. 4ο Δημοτικό Σχολείο Κάρλας-Κερασιάς. Βόλος 2006
4) Λαϊκοί θρύλοι και παραδόσεις για παιδιά. Β.Δ. Αναγνωστόπουλος. Εκδόσεις Καστανιώτη. Αθήνα 1992

Έθιμα του Πάσχα στον Κόσμο

Το Πάσχα οι Ούγγροι μπουγελώνουν τις γυναίκες τους... Η παντόφλα πέφτει μετά, στο σπίτι.














Τα φιλιππινέζικα έθιμα για το Πάσχα είναι λίγο πιο σκληρά














Πηγή: εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Οι Λαζαρίνες

Όπως κάθε χρόνο τα κορίτσια του Σχολείου μας την παραμονή του Λαζάρου ήρθαν με στολισμένα τα καλαθάκια τους για να καλαντίσουν την ανάστασή του. Τα καλάντα που λένε τα μικρότερα είναι τα παρακάτω:

Ήρθε ο Λάζαρος ήρθαν τα βάγια

ήρθε η Κυριακή που τρων τα ψάρια

Σήκω Λάζαρε και μη κοιμάσαι

ήρθε η μάνα σου από την πόλη

σου φερε χαρτί και κομπολόι

ξύπνα Θόδωρε ξύπνα Δημήτρη

ξύπνα λεμονιά κια κυπαρίσσι

οι κοτίτσες σας αυγά γεννούνε

οι φωλίτσες σας δε τα χωρούνε

δώστε μας και μας τα κοριτσάκια

να γέμίσουμε στα καλαθάκια ...

Και του χρόνου

ή τα μεγαλύτερα:

Εις την πόλη Βηθανία,

Μάρθα κλαίει και Μαρία

έχασαν τον αδερφό της

τον καλό τον καρδιακό τους

τρεις ημέρες τον θρηνούσαν

και τον μοιρολογούσαν

την ημέρα την τετάρτην

κίνησε ο Χριστός για να' ρθει.

Και εβρήκε τη Μαρία

έξω από τη Βηθανία.

-Αν ήσουν εσύ Χριστέ μου,

δεν θα πέθαινε ο αδερφός μου

ο καλός ο καρδιακό μου ...

ή

Ήρθε ο Λάζαρος ήρθαν τα Βάγια

ήρθε η Κύριακή που τρων τα ψάρια.

σήκω, Λάζαρε και μην κοιμάσαι,

ήρθε η μάνα σου από την Πόλη,

σου' φερε χαρτί και κομπολόι.

γράψε Θόδωρε, γραψε Δημήτρη

γράψε λεμονιά και κυπαρίσσι.

οι κοτίτσες σας αυγά γεννούνε

οι φωλίτσες σας δεν τα χωρούνε.

δος και μας τα κοριτσάκια,

να γεμίσουμε τα καλαθάκια.

ή

Του Λαζαρή μ', του Λαζαρή μ'

του καλαθάκι μ' θέλ' αυγό

κι η τσέπη μ' θελ' κουκόσιες

κι η άκρια π' το τσιμπέρι μου

θέλει πέντι παράδις.

έβγα κυά μ' να μ' δοκ'ς αυγό

γιατί θα π'αου σ' άλλη πόρτα

κι η άλλη πόρτα καρτερεί

μι τουν παρά στου χερ'.......

ή

Ήρθιν ήρθ' η Λάζαρους

ήρθαν τα βάια

ήρθι κι ι φλάμπουρους τ' ς Πασχαλιάς

μι τουν καλό το λόγου...

καλή μέρα σας, καλό πουρνό σας,

τώρα ήρθαμι στ' αρχοντικό σας

να σας τραγουδήσουμε το Λάζαρό σας.

ή

Άνθισ' η αυλή κι ή αμυγδαλιά σας

κι μουσχουβουλάει η γειτονιά σας....

ήρθ' ι Λάζαρους, ήρθαν τα βάγια

ηρθαν μέρες μας κι κουρασίτσις

κουρασίτσις μας σταυρό σταθήτι

να τιμήσουμι καλόν Αφέντη

να δουξάσουμι καλή κυρά μας.

Αι Αφέντη μας κι αι καλέ μας,

του σπαθάκι δσου τι σόι γράφει,

γράφει Θόδωρους κι Άι Δημήτρης,

δέντρο κι μηλιά κι κυπαρίσσι,

άγιους Στρατηγός να μας φυλάει.

Ο Λάζαρος και τα Λαζαράκια

Το Σάββατο του Λαζάρου συνηθίζουν στα νησιά να ζυμωνουν μικρά γλυκά ψωμάκια σε σχήμα ανθρώπου με τα χέρια σταυρωμάνα στη κοιλιά. Παριστάνουν το Λάζαρο, που τον ανέστησε ο Χριστός.

Στο Σχολείο μας, μέσα από την προσπάθεια που γίνεται οι μικροί μαθητές να γνωρίσουν τα ήθη κι έθιμα του τόπου μας όσο κι άλλων περιοχών, ζυμώσαμε λαζαράκια.

Τα παιδιά ζύμωσαν, έπλασαν και έψησαν τα μικρά ψωμάκια.

Κατά τη διάρκεια τη εργασίας συζητούσαμε και εξηγούσαμε το συμβολισμό του συγκεκριμένου εθίμου ενώ αναφερθήκαμε και σε άλλα Πασχαλινά έθιμα όπως τα κόκκινα αυγά, το σούβλισμα των αρνιών κ.ά.

Γεωργία Τσαλαβρέτα

Η Κυρα- Σαρακοστή

Ένα από τα χαρακτηριστικά έθιμα της Σαρακοστής είναι η κατασκευή της "Κυρά - Σαρακοστής" που βοηθάει στο μάτρημα των εβδομάδων νηστείας που ξεκινούν από τις Αποκριές και φθάνουν στη Λαμπρή.

Η "Κυρά - Σαρακοστή" έχει εφτά πόδια όσες και οι εβδομάδες νηστείας, κια κάθε βδομάδα κόβουμε το ένα πόδι. Ακόμη δεν έχει στόμα για να μας θυμίζει την νηστεία . Το τελευταίο πόδι το κρύβουνε μέσα σ' ένα καρύδι που το ανακατεύουνε με άλλα καρύδια. Όποιος το βρει είναι ο τυχερός.

Στο Λαϊκό Μουσείο της Μακρινίτσας

Η λαϊκή παράδοση στο σχολείο μας

Η λαϊκή παράδοση αποτελεί την πολιτιστική κληρονομιά κάθε λαού και τόπου. Ιδιαίτερo κομμάτι της λαϊκής παράδοσης είναι τα παραμύθια μέσα από τα οποία τα παιδιά ψυχαγωγούνται, αποκτούν εμπειρίες, διδάσκονται κι όλα αυτά μ' έναν τρόπο αβίαστο και δημιουργικό και σύμφωνο με την ηλικία τους. Τα λαϊκά παραμύθια τα συναντούμε με πολλές παραλλαγές και αυτό δικαιολογείται από την ιδιαιτερότητα της προφορικής παράδοσης και πως αυτή μεταδίδεται αλλά και από τον επηρεασμό των τοπικών συνηθειών, αξιών και κουλτούρας. Η κεντρική ιδέα, η βασική δομή και το μήνυμα (ηθικό συμπέρασμα) παραμένει το ίδιο.
Οι γιαγιάδες τις κρύες νύχτες του χειμώνα, μπροστά στο τζάκι μοίραζαν προσδοκίες, ελπίδες, όνειρα και στόχους. Πρόσφεραν στα παιδιά ταξίδια στη χώρα της φαντασίας, δημιουργούσαν τις βάσεις για την αναζήτηση μιας διαφορετικής ζωής έξω από τα στενά πλαίσια του χωριού, τους έδιναν τη δύναμη για ν' αντλούν κουράγιο για τον αγώνα της ζωής και την καθημερινότητα της επιβίωσης.
Στην εποχή μας την εποχή των υπολογιστών, των κόμικς και της τηλεόρασης, το λαϊκό παραμύθι δίνει την ευκαιρία στο παιδί να δραπετεύσει μέσα από την ρουτίνα της καθημερινότητας και να γνωρίσει έναν κόσμο ξεχωριστό, πρωτόγνωρο που αναδύεται μέσα από την απλότητα του λόγου των παραμυθιών και του παρελθόντος.
Μέσα απ' αυτά τα παιδιά παίρνουν ηθικά και κοινωνικά ερεθίσματα, συγκρίνουν το χθες με το σήμερα και προετοιμάζονται για το αύριο. Χωρίς επιβολή αποκτούν τα χαρακτηριστικά του ώριμου αναγνώστη που αντιμετωπίζει τα βιβλία με αγάπη και ενδιαφέρον. Είναι καιρός τα λαϊκά παραμύθια και η παράδοση γενικότερα να βρουν τη θέση τους στην εκπαίδευση, αφού έτσι το παιδί προετοιμάζεται για την επαφή με την ιστορικότητα. Και αυτό γιατί μέσα απ' αυτά δίνονται αφορμές να συζητήσουν γονείς, δάσκαλοι και παιδιά για θέματα πατριδογνωσίας, λαογνωσίας, για τα ήθη έθιμα και για τον τρόπο ζωής(Αναγνωστόπουλος σελ.11 Λαϊκά παραμύθια για παιδιά)
Τα λαϊκά παραμύθια διδάσκουν; Με τον τρόπο τους ναι. Διασκεδάζουν, ευχαριστούν, αλλά και μαθαίνουν στα παιδιά να γίνουν καλοί ακροατές και καλοί αναγνώστες με κριτική σκέψη. Από το λαϊκό παραμύθι ακόμα μπορούμε ν' αντλήσουμε πληροφορίες για έναν τόπο, να διακρίνουμε ακόμα επιρροές από κατακτητές (τούρκους ή άλλους λαούς).
Όμως φανερώνουν και πως θα ήθελαν να είναι η ζωή για αυτό διακρίνουμε και μια αντίθεση. Από τη μια μεριά η ιστορική πορεία του λαού και του πολιτισμού και από την άλλη η πλήρης ελευθερία της φαντασίας, όπου η φύση προσωποποιείται και επηρεάζει τη ροή των γεγονότων, η μαγεία έχει ξεχωριστή θέση και οι ήρωες αυτενεργούν ανάλογα με την στάση ζωής του λαϊκού δημιουργού.
Γι' αυτούς λοιπόν τους λόγους και από αγάπη για τη λαϊκή παράδοση αποφασίσαμε να πραγματοποιήσουμε αυτήν την δραστηριότητα. Θέλαμε να δώσουμε στα παιδιά την ευκαιρία να παρέμβουν ενεργά, να υποδυθούν τους ήρωες, να αυτενεργήσουν, να εμπεδώσουν έτσι ακόμα καλύτερα την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς, μέσα από μια διαδικασία ψυχαγωγίας και δημιουργίας.
Δραματοποιούνται τα λαϊκά παραμύθια; Μήπως αλλοιώνεται το ιδιαίτερο ύφος, η γλώσσα, η αρχική τους απλότητα και αμεσότητα, ο αυθορμητισμός που τους έδωσαν οι λαϊκοί παραμυθάδες; Παρακινδυνευμένο σίγουρα. Όμως τολμήσαμε, προσπαθώντας να σεβαστούμε όσο το δυνατόν περισσότερο τα παραπάνω στοιχεία. Πιστεύαμε ότι έτσι συντελούμε, ώστε να πραγματοποιηθεί ο αρχικός στόχος: τα παιδιά να γνωρίσουν και να αγαπήσουν το λαϊκό παραμύθι.
Η επιλογή των παραμυθιών δεν έγινε τυχαία. Αρχικά σημαντικό κριτήριο ήταν ο ενθουσιασμός των παιδιών όταν το άκουσαν, η χαρά τους όταν το πρωτόπαιξαν αυθόρμητα κι ενώ δεν τους είχε ανακοινωθεί τίποτα για την δραστηριότητα.
Πέρα απ' αυτό όμως η επιλογή έγινε γιατί τα δύο πρώτα παραμύθια, οι τεμπέληδες και οι τρεις ψεύτες, σκιαγραφούν κάποιους χαρακτήρες κι αποτυπώνουν μέσα από την ηθογραφία των ηρώων και τ' αστεία περιστατικά το μήνυμα του καλού, του σωστού, του δίκαιου.
Το τρίτο παραμύθι, οι τρεις αδελφές, μέσα από το ανάλαφρο ύφος του και τη γυναικεία πονηριά και εξυπνάδα δηλώνεται η ηθική μιας εποχής. Το απαγορευμένο φιλί, ο ηθικός ξεπεσμός και η δικαίωση της κοπέλας με το γάμο δημιουργούν διάφορα συναισθήματα, ψυχολογικές εναλλαγές και ένταση ώστε να κρατούν το ενδιαφέρον των παιδιών.
Τέλος το τέταρτο παραμύθι, η δαφνοκουκουσιά, τονίζει ακόμα περισσότερα την ηθική στάση της εποχής, αφού η ηρωίδα ντροπιάζεται από τον άρχοντα και αναγκάζεται να εξοριστεί ταπεινωμένη. Βέβαια εδώ έχουμε και το στοιχείο του εξωπραγματικού (το δέντρο που μιλά)έτσι ώστε να προβληθεί και αυτό το στοιχείο των λαϊκών παραμυθιών.
Πηγές μας ήταν:

α)Τα λαϊκά παραμύθια για παιδιά του Β. Αναγνωστόπουλου

β)Παραμύθια της Θεσσαλίας της Μ. Κλιάφα και

γ)Ελληνικά παραμύθια του Κ. Καφαντάρη.
Προχωρώντας στην οργάνωση αυτής της δραστηριότητας σκεφτήκαμε ότι η λαϊκή παράδοση δεν είναι ξεκομμένοι τομείς, αλλά έχει μια ενιαία μορφή, που το ένα στοιχείο επηρεάζει το άλλο. Γι' αυτό εντάξαμε κάποιες πινελιές από την καθημερινή ζωή και ιδιαίτερα από τη θέση και το ρόλο της γυναίκας, εικόνες απλοϊκές που θα δώσουν όμως το ερέθισμα για σκέψη και σύγκριση του χθες και τον σήμερα.
Ακόμα εντάξαμε ενδεικτικά ένα παραδοσιακό παιχνίδι, αφού η αξία και η θέση του παιχνιδιού στη λαϊκή παράδοση είναι ξεχωριστή. Το σημερινό παιδί γνωρίζοντας αυτά τα παιχνίδια κατανοεί έθιμα και ταυτόχρονα ψυχαγωγείται, κοινωνικοποιείται μαθαίνει να εντάσσεται στην ομάδα. Ακόμα μαθαίνει να σέβεται τους κανόνες, αποδέχεται ρόλους κατανοεί την κοινωνική ζωή και εθιμικές δράσεις.
Επιλέξαμε το συγκεκριμένο παιχνίδι, ένα λεπτό κρεμμύδι γιατί έχει έθιμα του γάμου. Υποδηλώνεται ο ρόλος της προξενήτρας και της προίκας. («Τα παιχνίδια του παππού και της γιαγιάς» β τόμος σελ.14,15 , έκδοση Δημοτικό Σχολείο Πορταριάς)
Όλη αυτή η δράση «ντύθηκε»από διάφορα δημοτικά τραγούδια. Η αξία τους είναι γνωστή, κατέχουν ξεχωριστή θέση στη λαϊκή παράδοση και βέβαια δε φτάνουν λίγες γραμμές να αναλυθούν και να τονιστούν.
Ιδιαίτερη φροντίδα δήξαμε και στα χαρακτηριστικά σκεύη της παλιάς εποχής που συνέθεσαν τα σκηνικά μας.
Τέλος η γωνιά των παραδοσιακών φαγητών ολοκλήρωσε αυτή την πρώτη επαφή των παιδιών με τη λαϊκή παράδοση και την πολιτιστική κληρονομιά. Ελπίζουμε ότι μπήκαν οι βάσεις για να γίνει κατανοητή η αξία αυτού του πολιτισμού, θησαυρού που μας άφησαν οι παππούδες και οι γιαγιάδες και τους ορίζοντες που ανοίγουν στης νεότερες γενιές.
Πολύτιμοι βοηθοί σ' όλη αυτή την προσπάθεια στάθηκαν οι γονείς που μπήκαν ενεργά σ' αυτήν τη δράση και μέσα απ' αυτή τη συνεργασία συνειδητοποίησαν πόσο σημαντική είναι η λαϊκή παράδοση που υπάρχει στη ζωή μας αλλά την προσπερνάμε χωρίς να της δίνουμε τη σημασία που πρέπει.

Τσαλαβρέτα Ευαγγελία