Νυχτοκάλαντα στο Πήλιο

Γλυκερία Υδραίου, Εφημερίδα Ταχυδρόμος

Ζωντανά παραμένουν στο πέρασμα του χρόνου τα νυχτοκάλαντα της παραμονής των Φώτων, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με παραδοσιακές στιγμές παλαιότερων εποχών σε πολλές περιοχές ανά την Ελλάδα, κυρίως δε το Πήλιο.
Ομάδες ενηλίκων θα σεργιανίσουν και πάλι, σήμερα, παραμονή των Φώτων, μόλις σουρουπώσει, τα σοκάκια της Μακρινίτσας, της Ανω και Κάτω Γατζέας, της Δράκειας και της Αγριάς, αναβιώνοντας το έθιμο που αναζητά τις ρίζες του στο πέρασμα του χρόνου. Η αποψινή βραδιά έχει διαφορετικό χρώμα χάρη στους καλαντάρηδες του Πηλίου, που έχουν γράψει τη δική τους ιστορία, στις σελίδες της παράδοσης του Δωδεκαημέρου, το οποίο ολοκληρώνεται αύριο με τον Αγιασμό των υδάτων.

Πολύτιμα στοιχεία για τα έθιμα του μακρινού παρελθόντος έχει καταγράψει στο έργο του, ο συγγραφέας και λαογράφος του Πηλίου Κώστας Λιάπης, ο οποίος αναφέρει μεταξύ άλλων ότι: «παρέες-παρέες τα σχολιαρούδια τριγυρνούν το πουρνό αλλά και την νύχτα της παραμονής στους μαχαλάδες των χωριών, τραγουδώντας από σπίτι σε σπίτι το: «Σήμερα ειν’ τα Φώτα και οι φωτισμοί και χαρές μεγάλες στον Κύριο μας…».
Στα παλιότερα χρόνια ανταγωνιστές των μικρών σ’ αυτά τα νυχτιάτικα καλαντίσματα ήταν και κάποιοι μεγαλύτεροι, που, με στόχο την «κ’λούρα», το «ρακί» και τις λογής-λογής άλλες «φ’λιές», έπαιρναν βραδιάτικα αμπάριζα τα σπίτια των χωριών, παινεύοντας και κολακεύοντας κατά κόρο -όπως δα γίνεται ακόμα και σήμερα στη Δράκεια και στην Αγριά- τους σπιτονοικοκύρηδες και τα μέλη της φαμελιάς τους, με τραγούδια σαν ετούτο : «Σένα σου πρέπ’, αφέντη μου, καράβια ν’ αρματώνεις και τα σχοινιά του καραβιού, να τα μαλαματώνεις. Να κοσκινίζεις τα φλουριά, να δερμονίζεις τ’ άσπρα, κι απ’ τα’ αποκοσκινίσματα κέρνα τα παλικάρια».
Η δράση των καλαντάρηδων έχει κοινωνικό χαρακτήρα, ενώ το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των νυχτοκάλαντων της Γατζέας έγκειται στο γεγονός ότι οι μεγάλοι τραγουδιστάδες περιδιαβαίνουν τα σπίτια στην Ανω και την Κάτω Γατζέα την παραμονή των Φώτων, κρατώντας το κουτί της Εκκλησίας, ενώ τα χρήματα που συγκεντρώνονται,  προορίζονται για την ενίσχυση των ναών. Συγκεκριμένα την Εκκλησία της Υψωσης του Τιμίου Σταυρού στην Ανω Γατζέα και την Ευαγγελίστρια στην Κάτω Γατζέα, αντίστοιχα.
«Τις βραδινές ώρες μεγάλοι “τραγουδ’στάδες”, περιφέρουν το δικό τους οίστρο, δίνοντας με το δικό τους τρόπο το μεγάλο μήνυμα κι αποσπώντας γι’ ανταμοιβή τους τον παρά των πιστών, που όπως πάντα προορίζεται για ενίσχυση της τοπικής ενοριακής του Σταυρού, αλλά και τις πατροπαράδοτες “κ’λούρες”, που μοιράζονται οι ίδιο στα στερνά της όμορφης αυτής αποστολής τους. Κι όσο για το δικό τους, παραδοσιακό κι αυτό, καλαντάρισμα, είναι το ίδιο που ακούγεται απ’ τον περασμένο αιώνα σ’ όλους τους οικισμούς της ελαιοβριθούς Γατζέας. “Σήμερα είναι των Φωτών/ φωτίζουν οι παπάδες/ και μες στα σπίτια μπαίνουνε/ και λεν’ τον Ιορδάνη...”» αναφέρει σε παλαιότερο δημοσίευμά του ο κ. Λιάπης.
Στο πλαίσιο μάλιστα της παράδοσης της περιοχής της Γατζέας, εντάσσεται και η δημοπρασία από το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο, προκειμένου να «κατοχυρωθεί» το κουτί με τις εισπράξεις που προέρχεται από τα νυχτοκάλαντα κι αν το ποσό που προσέφερε ο πλειοδότης δεν είχε συγκεντρωθεί στο κουτί, τότε το συμπλήρωνε ο ίδιος.
 Παλιότερα υπήρχε και το έθιμο της κουλούρας, την οποία έδιναν οι νοικοκυραίοι στους τραγουδιστάδες για να τους φιλέψουν και την ίδια κουλούρα έδιναν και στον ιερέα που τελούσε τον Αγιασμό. Μάλιστα ο ιερέας συνοδεύονταν από κάποιο βοηθό, ο οποίος κρατούσε ένα δισάκι, στο οποίο τοποθετούσε τις κουλούρες που προσέφεραν οι πιστοί.
Στα βάθη του χρόνου αναζητούν τις ρίζες τους και τα περίφημα εγκώμια, που λέγονταν τέτοιες μέρες στο νοικοκύρη του σπιτιού. Στα πλουσιόσπιτα έλεγαν: «Σένα σου πρέπει αφέντη μου καρέκλα καρυδένια, για ν’ ακουμπάς τη μέση σου την μαργαριταρένια». Δεν έλειπαν, ωστόσο, και τα αρνητικά σχόλια σε όσους δεν άνοιγαν την πόρτα τους για να φιλέψουν την παρέα που έψαλε τα κάλαντα. Ελεγαν π.χ. για το αφεντικό: «σένα σου πρέπει αφέντη μου τρουβάς και δεκανίκι,  να σε τραβάνε τα σκυλιά και δεκαπέντε λύκοι» ή «την κόρη σου την έμορφη βάλτη μες στο ζεμπίλι και κρέμασέ τηνε ψηλά να μην την τρων οι ψήλοι».

Στη Μακρινίτσα
Το έθιμο των νυχτοκάλαντων αναβιώνει και φέτος, για μια ακόμη χρονιά, στη Μακρινίτσα, όπου μια μεγάλη ομάδα καλαντάρηδων θα περιδιαβεί μόλις σουρουπώσει τα σπίτια του χωριού, κρατώντας κουδούνες και φαναράκια, που θα τους βοηθήσουν να προσεγγίσουν ακόμη και τα πιο απομακρυσμένα σημεία, τα καλντερίμια αλλά και τα μονοπάτια.
Ο κύκλος των εθίμων που αναβιώνουν σήμερα, παραμονή των Φώτων στη Μακρινίτσα, προσελκύουν το ενδιαφέρον ντόπιων και επισκεπτών και διανθίζονται γευστικά από την παραδοσιακή φασολάδα που θα προσφερθεί στην πλατεία από τον τοπικό Σύλλογο Επαγγελματιών.
Στη συνέχεια, μόλις σουρουπώσει, θα ακουστούν τα νυχτοκάλαντα στα σοκάκια του χωριού κι όπως αναφέρει στο σημείο αυτό ο Δημήτρης Πέτσης, πρόεδρος του τοπικού Συμβουλίου Μακρινίτσας: «αρκετοί συμπολίτες συμμετέχουν στο συγκεκριμένο έθιμο, το οποίο έχει κοινωνικό χαρακτήρα, διότι τα έσοδα που θα συγκεντρωθούν, θα διατεθούν στο κοινωνικό παντοπωλείο και σε αναξιοπαθούσες οικογένειες».
Οι κάτοικοι του χωριού προσμένουν κάθε χρόνιο την αναβίωση του εθίμου, για να φιλέψουν τους καλαντάρηδες με κρασί, τσίπουρο και διάφορα καλούδια, που προσφέρονται ειδικά για την περίσταση.
Το παμπάλαιο έθιμο των νυχτοκάλαντων που είχε ατονήσει για κάποιο διάστημα, ζωντάνεψε και πάλι την τελευταία δεκαετία και διατηρείται ζωντανό στη Μακρινίτσα, που προσελκύει, σημειωτέον, μεγάλο αριθμό επισκεπτών, στο πλαίσιο της συντονισμένης προσπάθειας που καταβάλλεται για τη διατήρηση του ιδιαίτερου χρώματος του χωριού, κυρίως δε των ηθών κι εθίμων, που αναζητούν τις ρίζες τους στα βάθη του χρόνου.

    Νυχτοκάλαντα στα σοκάκια της Μακρινίτσας
    Νυχτοκάλαντα του 1998 στο εξώφυλο της «Βίγλας» (αρχείο Νίκου Διαμαντάκου)